Năm 1927, khi Syria là một lãnh thổ ủy trị của Pháp, người ta đã đề xuất xây dựng một con đập trên sông Euphrates gần biên giới Syria – Thổ Nhĩ Kỳ. Sau khi Syria giành độc lập vào năm 1946, tính khả thi của đề xuất này đã được đánh giá lại, nhưng kế hoạch vẫn không được thực hiện. Năm 1957, chính phủ Syria đã đạt được thỏa thuận với Liên Xô về viện trợ kỹ thuật và tài chính cho việc xây dựng một con đập ở Euphrates. Syria, khi đó là một phần của Cộng hòa Ả Rập Thống nhất (UAR), đã ký một thỏa thuận với Tây Đức vào năm 1960 cho một khoản vay để chi trả cho việc xây dựng con đập. Sau khi Syria rời UAR vào năm 1961, một thỏa thuận mới về chi phí xây dựng đập đã được ký kết với Liên Xô vào năm 1965. Một ủy ban chính phủ đặc biệt đã được thành lập vào năm 1961 để giám sát việc xây dựng con đập.[5] Vào đầu những năm 1960, nhà địa mạo học người Thụy Điển Åke Sundborg làm cố vấn trong dự án đập với nhiệm vụ ước tính lượng trầm tích ngoài ý muốn sẽ tràn vào đập. Sundborg đã phát triển một mô hình toán học về sự gia tăng dự kiến của một đồng bằng sông phía bên trong đập.[6][7]

Ban đầu, đập Tabqa được xây dựng với hai mục đích. Con đập sẽ bao gồm một nhà máy thủy điện với 8 tuabin có khả năng sản xuất điện với công suất 880 MW, và sẽ cung cấp lượng nước tưới cho diện tích 640.000 ha (2.500 dặm vuông) ở cả hai bờ sông Euphrates.[4][2] Việc xây dựng con đập kéo dài từ năm 1968 đến năm 1973, trong khi nhà máy điện đi kèm đã hoàn thành vào ngày 8 tháng 3 năm 1978.[8] Con đập được thiết kế trong thời điểm mà chính khách Hafez al-Assad đưa ra những chính sách cải cách nông nghiệp; ông cũng là người tái định tuyến sông Euphrates cho con đập vào năm 1974.[9] Tổng chi phí xây dựng của đập là 340 triệu đô la Mỹ, trong đó 100 triệu đô la Mỹ dưới dạng một khoản vay của Liên Xô.[2] Liên Xô cũng cung cấp chuyên môn kỹ thuật cho đập.[10] Trong quá trình xây dựng, có tới 12 nghìn người Syria và 900 kỹ thuật viên người Nga làm việc trên con đập này.[11] Để tạo điều kiện cho dự án này, cũng như việc xây dựng các công trình thủy lợi trên sông Khabur, hệ thống đường sắt quốc gia (Chemins de Fer Syriens) đã được mở rộng từ Aleppo đến đập, Raqqa, Deir ez-Zor, và cuối cùng là Qamishli.[12] Một số gia đình sống ở vùng bị ngập lụt của thung lũng sông Euphrates đã tái định cư ở các khu vực khác của miền bắc Syria. Một phần của kế hoạch trên được triển khai nhằm thiết lập một "hàng rào Ả Rập" dọc biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq để tách người Kurd sống ở Syria khỏi người Kurd sống ở Thổ Nhĩ Kỳ và Iraq.[13][14]

Tranh chấp với Iraq

Năm 1974, Syria bắt đầu tích trữ cho đầy hồ nước nằm phía sau con đập bằng cách giảm lưu lượng của sông Euphrates.[15] Trước đó không lâu, Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt đầu lấp đầy hồ chứa của đập Keban mới được xây dựng, đồng thời khu vực này cũng bị hạn hán nghiêm trọng.[15] Do đó, Iraq đã nhận được lượng nước từ sông Euphrates ít hơn đáng kể so với bình thường và phàn nàn rằng dòng chảy Euphrates hàng năm đã giảm từ 15,3 km3 vào năm 1973 xuống còn 9,4 km3 vào năm 1975.[16][17] Iraq đã yêu cầu Liên đoàn Ả Rập can thiệp nhưng Syria lập luận rằng họ cũng nhận được ít nước hơn từ Thổ Nhĩ Kỳ và từ chối đàm phán.[18] Do đó, căng thẳng gia tăng và Iraq và Syria đã đưa quân đội đến biên giới giữa họ.[19] Iraq cũng dọa đánh bom đập Tabqa.[3][20] Trước khi tranh chấp có thể leo thang hơn nữa, một thỏa thuận đã đạt được vào năm 1975 bằng sự hòa giải của Ả Rập Xê Út và Liên Xô, theo đó Syria ngay lập tức tăng dòng chảy từ đập và từ đó đồng ý cho phép 60% nước sông Euphrates chảy vào Iraq.[3][18] Vào năm 1987, Thổ Nhĩ Kỳ, Syria và Iraq đã ký một thỏa thuận mà theo đó Thổ Nhĩ Kỳ cam kết duy trì lưu lượng nước sông Euphrates trung bình là 500m3 mỗi giây vào Syria, có nghĩa là 16km3 nước mỗi năm.[21]

Cứu vãn khảo cổ ở vùng hồ Assad

Phần thượng nguồn của thung lũng Euphrates ở Syria đã bị xâm lấn mạnh ít nhất kể từ cuối kỷ nguyên Natufy (10,800–9500 TCN).[22][23] Những du khách châu Âu đến Syria từ thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 đã nhắc đến sự hiện diện của nhiều địa điểm khảo cổ trong khu vực đang dự kiến sẽ bị ngập nước.[24] Để bảo tồn, một chương trình cứu vãn khảo cổ đã được bắt đầu trong đó hơn 25 địa điểm được khai quật.[25][26]

Từ năm 1963 đến năm 1965, các địa điểm khảo cổ và hài cốt được cứu vãn với sự trợ giúp của các bức ảnh chụp từ trên không.[27] và khảo sát thực địa cũng đã được tiến hành để xác định niên đại những di vật tại mỗi địa điểm khảo cổ.[27] Trong khoảng thời gian từ năm 1965 đến 1970, các đoàn khảo cổ nước ngoài đã tiến hành các cuộc khai quật có hệ thống tại các địa điểm Mureybet (đoàn của Mỹ), Tell Qannas (đoàn của Bỉ), Habuba Kabira, Mumbaqa (đoàn của Đức), Selenkahiye (đoàn của Hà Lan) và Emar (đoàn của Pháp). Với sự giúp đỡ của UNESCO, hai Tháp giáo đường Hồi giáo tại Mureybet và Meskene đã được thực hiện đo quang trắc, và một đập trượt bảo vệ đã được xây dựng xung quanh lâu đài Qal'at Ja'bar. Lâu đài nằm trên một đỉnh đồi sẽ không bị ngập lụt, nhưng hồ sẽ biến nó thành một hòn đảo.[28] Lâu đài hiện đã được kết nối với bờ bằng đường đắp cao.

Năm 1971, với sự hỗ trợ của UNESCO, Syria đã kêu gọi cộng đồng quốc tế tham gia vào các nỗ lực trục vớt càng nhiều di tích khảo cổ càng tốt trước khi khu vực này biến mất dưới nước hồ Assad. Để thu hút sự tham gia của nước ngoài, Luật cổ vật Syria đã được sửa đổi để các đoàn khảo cổ nước ngoài có quyền yêu cầu sở hữu một phần các cổ vật được tìm thấy trong quá trình khai quật.[29] Kết quả là, giữa năm 1971 và 1974, nhiều cuộc khai quật đã được thực hiện tại khu vực Hồ Assad bởi Syria cũng như các đoàn nước ngoài. Các nhà khảo cổ Syria đã làm việc tại các địa điểm Tell al-'Abd, 'Anab al-Safinah, Tell Sheikh Hassan, Qal'at Ja'bar, Dibsi Faraj và Tell Fray.

Có các công tác khai quật từ đoàn khảo cổ của Hoa Kỳ ở Dibsi Faraj, Tell Fray và Shams ed-Din-Tannira; đoàn Pháp ở Mureybet và Emar; đoàn từ Ý ở Tell Fray; đoàn Hà Lan ở Tell Ta'as, Hadidi, Jebel 'Aruda và Selenkahiye; đoàn Thụy Sĩ ở Tell al-Hajj; đoàn Vương quốc Anh ở Abu Hureyra và Tell es-Sweyhat; và đoàn từ Nhật Bản ở Tell Roumeila. Ngoài ra, các tháp thánh đường tại Mureybet và Meskene đã được chuyển đến các vị trí cao hơn, và Qal'at Ja'bar đã được gia cố và trùng tu thêm.[29] Nhiều phát hiện từ các cuộc khai quật hiện được trưng bày trong Bảo tàng Quốc gia Aleppo, nơi triển lãm thường trực đặc biệt dành cho những cổ vật phát hiện từ vùng Hồ Assad.[30]

Các đập nước khác ở thung lũng sông Euphrates

Sau khi đập Tabqa hoàn thành, Syria đã xây dựng thêm hai đập khác trên sông Euphrates, cả hai đều có chức năng liên quan đến đập Tabqa. Đập Baath, cách đập Tabqa 18 km về phía hạ lưu, được hoàn thành vào năm 1986 và có chức năng kiểm soát nước lũ, quản lý mức nước bất thường của Đập Tabqa và vai trò như một nhà máy thủy điện. Đập Tishrin, hoạt động chủ yếu như một nhà máy thủy điện, đã được xây dựng cách biên giới Syria – Thổ Nhĩ Kỳ 80 km (50 dặm) về phía nam và tiến hành xả nước đầy hồ chứa bắt đầu vào năm 1999.[31] Việc xây dựng đập này được thúc đẩy một phần bởi hiệu suất đáng thất vọng của đập Tabqa.[32] Việc xây dựng một con đập thứ tư giữa Raqqa và Deir ez-Zor - đập Halabiye - đã được lên kế hoạch vào năm 2009 và một lời kêu gọi các nhà khảo cổ học đã được đưa ra để khai quật các vị trí sẽ bị ngập bởi hồ chứa mới.[33]

Lịch sử hiện tại

Vào ngày 11 tháng 2 năm 2013, con đập đã bị phe đối lập Syria chiếm trong cuộc chiến chống lại chính phủ.[34] Năm 2013, bốn trong số tám tuabin của đập đã hoạt động và nhân viên ban đầu tiếp tục quản lý nó. Công nhân đập vẫn được trả lương từ Chính phủ Syria và vẫn sẽ làm việc trong khu vực nếu đập cần sửa chữa.[35]

Kể từ tháng 12 năm 2016, thành phố gần đập, Al-Thawrah, đã bị Nhà nước Hồi giáo Iraq và Levant (ISIL) chiếm đóng. Vào tháng 3 năm 2017, sau cuộc giao tranh nặng nề làm hỏng bảng điều khiển chính tại đập và vô hiệu hóa nhà máy thủy điện, ISIL đã cảnh báo về sự sụp đổ sắp xảy ra của con đập.[36] Các lực lượng Dân chủ Syria tuyên bố họ đã chiếm được con đập vào ngày 10 tháng 5 năm 2017.[37]